รีวิว Dumbo (1941)
ลูกช้างขี้เมาตัวนี้ช่างน่ารักน่าชัง สดใสซื่อบริสุทธิ์ ไร้เดียงสาเสียเหลือเกิน แต่ผู้ใหญ่รับชมแล้วคงกุมขมับ นี่มันโคตรหนัง Racist เหยียดทั้งเพศ ชนชั้น สีผิว ทุกความแตกต่าง อนิเมชั่นเรื่องนี้เหมาะกับเด็กตรงไหน?
ในบรรดาภาพยนตร์อนิเมชั่นของ Walt Disney ที่โดยส่วนตัวมองว่าเลวร้ายบัดซบสุด ก็คือ Dumbo ผมไม่เคยรับชมตอนยังเป็นเด็ก แต่ครั้งหนึ่งสมัยเรียนมหาวิทยาลัย เริ่มรู้ตัวตั้งแต่ฉากฝูงช้างสาวไฮโซหันหลังปฏิเสธไม่ยอมรับลูกช้าง เลวร้ายสุดๆก็ตอนเมา และยังอีกาสีดำอีก (แทนด้วยคนผิวสี) ต่อให้คุณภาพระดับ RARE-Gendary ด้วยสันดานของผู้สร้างที่มองตนเองเป็น ‘White Supremacy’ แบบนี้จะให้วางตัวเป็นกลางได้อย่างไร
ถ้าคุณดูหนังแบบ Dumbo (มาจากคำว่า Dumb แปลว่า โง่งี่เง่า) ทำตัวไร้เดียงสา มีหูใหญ่โตแต่มิเคยใช้รับฟัง กลับนำมาปิดตาไม่สนใจ ต้องการเพียงความสนุกสนานบันเทิงฉาบหน้า ก็เท่ากับส่งเสริมสนับสนุนโดยไม่รู้ตัว เด็กๆที่ดูแล้วชื่นชอบหลงใหล พวกเขาถูก ‘ปลูกฝัง’ ทัศนคติผิดๆนี้ไปเรียบร้อยแล้วนะครับ
สิ่งสร้างความตกตะลึงให้ผมอย่างที่สุดคือ Dumbo ออกฉายในช่วงระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 2 แล้วประสบความสำเร็จทำกำไรคืนทุนได้ นี่แปลว่าชาวอเมริกันต่างมีทัศนคติอันดีต่ออนิเมะเรื่องนี้ เกิดความพึงพอใจผ่อนคลาย ว่าไปหาใช่เรื่องแปลกอะไร เพราะชาวชาตินี้มีประวัติศาสตร์ยาวนานต่อการ ‘เหยียดหยาม’ ผู้อื่นอยู่แล้ว
Walter Elias Disney (1901 – 1966) ผู้บุกเบิกวงการอนิเมชั่นของอเมริกา เกิดที่ Chicago, Illinois, ตั้งแต่เด็กมีความสนใจด้านการวาดรูป โตขึ้นทำงาน Commercial Illustrator เริ่มเก็บเงินได้ย้ายไป California ร่วมกับพี่ชาย Roy ก่อตั้ง Disney Brothers Studio ทำอนิเมชั่นขนาดสั้นออกมาหลายเรื่อง ปี 1928 สร้างตัวละคร Mickey Mouse ครั้งแรกที่ประสบความสำเร็จล้นหลาม ต่อยอดด้วยควบคุมงานสร้าง เบื้องหลังภาพยนตร์อนิเมชั่นขนาดยาวเรื่องแรก Snow White and the Seven Dwarfs (1937) เปิดประตูสู่ยุคสมัย ‘Golden Age of Animation’
มื่อปลายปี 1939 นาย Disney ได้มีโอกาสพบเห็นต้นแบบ Roll-A-Book เล่มนี้ เกิดความชื่นชอบประทับใจ พบเห็นความเป็นไปได้ในการสร้างภาพยนตร์ เลยขอซื้อลิขสิทธิ์ดัดแปลงโดยทันที ตอนแรกตั้งใจให้เป็นอนิเมะขนาดสั้น เพราะเรื่องราวแทบจะไม่มีอะไรเลย แต่ไปๆมาๆเปลี่ยนใจเป็น Feature-Length ตามการโน้มน้าวของสองนักเขียนบท Dick Huemer กับ Joe Grant
ความล้มเหลวไม่ทำเงินของ Pinocchio (1940) กับ Fantasia (1940) ส่งผลกระทบกระเทือนต่ออนิเมะเรื่องนี้พอสมควร สองนักเขียนจึงพัฒนาบทด้วยการแบ่งออกเป็นตอนๆ (ตามแต่ละภาพของ Roll-A-Book) เพื่อสามารถแยกโปรดักชั่นออกเป็นส่วนๆ ในกรณีถ้าทุนไม่พอหรือสร้างไม่เสร็จ จะสามารถนำออกฉายเป็นตอนสั้นๆ แยกจากกันได้
รีวิว Dumbo (1941)
เรื่องราวของ Jumbo Jr. ลูกช้างได้รับการขนานนามว่า Dumbo เพราะเกิดมามีใบหูใหญ่โตผิดปกติ ทำให้ถูกหัวเราะเยาะเย้ย หลังจากแยกจากอ้อมอกแม่ ถูกฝูงช้างสาวไฮโซกีดกันไม่ให้เข้าพวก กลายเป็นตัวตลกของคณะละครสัตว์ ใช้ปมด้อยของตนเองเป็นจุดขาย ได้รับการช่วยเหลือจากหนูน้อย Timothy Q. Mouse (พากย์เสียงโดย Edward Brophy) สนับสนุน ผลักดัน ค้นพบความสามารถพิเศษของช้างน้อย จนมีโอกาสพบเจอหน้าแม่อีกครั้ง
Dumbo เป็นตัวละครที่ 3 ในอนิเมชั่นของ Disney ไม่มีบทพูดสักประโยค ถัดจาก Dopey เรื่อง Snow White and the Seven Dwarfs และ Gideon เรื่อง Pinocchio (แต่คือตัวเอกแรกที่ไม่มีบทพูด)
หูใหญ่ คงเป็นสัญลักษณ์ของการรับรู้ รับฟัง เชื่อคนง่าย ทำให้ถูกชักจูงนำพาไปไหนก็มิอาจขัดขืน แถมพูดไม่ได้ คือไร้สิทธิ์ออกเสียง แสดงความคิดเห็น หรือเป็นตัวของตนเอง, ผมมองนัยยะของตัวละครนี้ คือตัวแทนของอเมริกันชนเด็กรุ่นใหม่ (สมัยนั้น) พบเจอกับความชั่วร้ายต่างๆมากมายของโลก ถึงมันไม่ค่อยน่าอยู่เท่าไหร่ แต่ตราบใดมีเพื่อนแท้ย่อมได้รับการชี้ชักนำไปสู่อนาคตที่สดใสได้
ความรู้สึกหลังดู
Timothy Quentin Mouse (นี่เป็นชื่อที่ปรากฎขึ้นในเครดิตช่วงท้าย ระหว่างเรื่องจะไม่มีการขนานนาม) สวมชุด The Ringmaster สีแดง พบเจอครั้งแรกกำลังแกะกินถั่ว พอได้ยินฝูงช้างสาวไฮโซไม่รับช้างน้อยเข้าพวก Timothy เลยตัดสินใจเดินเข้าไปกลั่นแกล้งพวกเธอ (นี่เป็นความเชื่อของชาวตะวันตก ที่ว่าช้างมักกลัวหนู แต่ความจริงไม่เลยนะ) แล้วทำการช่วยเหลือผลักดัน Dumbo ให้สามารถเติบโตและดูแลตนเองได้
ปกติแล้ว หนู มักเป็นสัตว์สัญลักษณ์แทนด้วยความชั่วร้าย หนอนบ่อนไส้ ผู้คิดคดทรยศ แต่ในอนิเมชั่นของ Disney มักจะมีลักษณะตรงกันข้าม เพราะเมื่อเทียบขนาดกับช้าง ตัวกระจิดริดแต่มีความกล้าหาญเด็ดเดี่ยว เข้าสำนวน ‘เล็กพริกขี้หนู’ ทำตัวคล้ายจิตสำนึกของตัวละคร (คล้ายกับ Jiminy Cricket มากๆเลยละ)
Elephant Matriarch (พากย์เสียงโดย Verna Felton) ผู้นำฝูงช้างสาวไฮโซ มีท่าทางหยิ่งยโสโอหัง ถือตัวเป็นผู้ดีชนชั้นสูง รับไม่ได้เมื่อเห็น Dumbo มีรูปลักษณะแปลกประหลาดอัปลักษณ์ ประพฤติปฏิบัติตัวนอกคอก สร้างความโกลาหลปั่นป่วนให้กับฝูง ขายหน้าประชาชี จึงประกาศกร้าวไม่ยินยอมรับลูกช้างน้อยเป็นพวกเดียวกันตน ขณะที่เมื่อพบเจอกับ Timothy หนูตัวเล็กๆ ปฏิกิริยาของเต็มไปด้วยอาการรังเกียจ หวาดกลัว ขยะแขยง รุนแรงรับไม่ได้ยิ่งกว่า
ในกรณีของ Dumbo เปรียบก็คือเกิดมามีชนชั้นวรรณะเดียวกัน แต่ทำตัวนอกคอกจึงถูกขับไล่ไสส่ง ขณะที่ Timothy คือเกิดมามีศักดิ์ฐานะชนชั้นต่ำกว่า ยินยอมรับไม่ได้ตั้งแต่แรกพบเจอ, อาการปฏิเสธต่อต้านไม่ยินยอมรับผู้อื่น ทั้งๆที่ก็เผ่าพันธุ์พวกเดียวกัน นี่คือการเหยียด (Racism) ซึ่งตัวละครนี้มองได้ทั้งประเด็นชนชั้น และเพศหญิง
เมื่อปี 1947 ได้ออกฉายยังเทศกาลหนังเมือง Cannes คว้ารางวัล Prix du meilleur dessin animé หรือ Best Animation Design น่าจะเป็นครั้งแรกครั้งเดียวที่มีการมอบรางวัลนี้
ถ้าตัดประเด็นอคติ ความเหยียดทั้งหลายออกไป Dumbo ถือว่าเป็นอนิเมชั่นที่เจ๋งมากๆ โดดเด่นในแง่การสร้าง ไดเรคชั่น อนิเมชั่น และเพลงประกอบ ระดับสมบูรณ์แบบ แต่เมื่อ’โลก’มันเต็มไปด้วยความชั่วร้ายเหล่านี้ ผมคงได้แต่ส่ายหัวทำใจ ตราหน้าว่าคืออนิเมชั่นสุดอันตรายเรื่องหนึ่ง ไม่สมควรอย่างยิ่งที่จะให้เด็กเล็กได้รับชม
เกร็ด: Dumbo คืออนิเมชั่นเรื่องที่นาย Walt Disney ชื่นชอบสุดในโปรดักชั่นของตนเองด้วยนะครับ น่าจะพอคาดเดากันได้อยู่แล้วว่าเพราะอะไร
เช่นกันผู้กำกับ John Lasseter ชื่นชอบระดับอนิเมชั่นเรื่องโปรด เมื่อปี 2006 มีสนใจอยากสร้างภาคต่อ Dumbo II ให้สองเพื่อนรักตกรถไฟพลัดหลงเข้าไปในเมืองใหญ่ โชคดีที่ไร้ความคืบหน้าใดๆ แต่กลับกลายเป็นฉบับ Live-Action โดยผู้กำกับ Tim Burton ออกฉายปี 2019 จินตนาการไม่ออกเลยทีเดียวว่าจะออกมาเป็นอย่างไร
แนะนำกับคออนิเมชั่นคลาสสิก สังกัด Walt Disney Picture, ศิลปิน อนิเมเตอร์ที่ทำงานด้านนี้, ผู้ชื่นชอบคณะละครสัตว์ การแสดงช้าง, และหลงใหลในความเป็นอเมริกันชน ไม่ควรพลาด
จัดเรต 13+ นี่คือช่วงวัยที่สามารถทำความเข้าใจประเด็นเหยียดได้แล้ว
